آیت الله مجتبی تهرانی : در باب تربیت نفس اولین گام و به تعبیری سخت‎ترین گام ، ضبط خیال است که البته سختی آن ابتدایی است . این  اوهامی که می‎آید برخلاف رضای خدا و عقل است و هم‎سو با خواسته‌های شیطان است ، جلوی این اوهام را در درون خودت بگیر . ما از این به سنگری بسیار مهم تعبیر می‎کنیم ، خط اوّل است، به تعبیری باید گفت خط شکن باش .

تربیت نفس روش دارد، از کجا شروع کنیم؟

قدرتمند، بر خیالات خود چیره می‏شود

«قوه واهمه» شیطان درونی است


اوّلین شرط برای شخص مربی که نقش اساسی و زیربنایی دارد، این است که ابتدا خود را در ابعاد گوناگون وجودی‎اش، مثل عقل، قلب و نفس تربیت کند. در این ارتباط نیز عرض کردم انبیای عظام ما هم بر روی آن چیزی که تکیه ‎کرده‏ اند، مسأله تربیت نفوس است و نفس هم مجموعه‎ای از قوای سه گانه شهوت، غضب و وهم است.

«تربیت خیال و اوهام» اوّلین مرحله تربیت نفس

تربیت نفس روش دارد، از کجا شروع کنیم؟ چون ما قوای سه گانه را مطرح کردیم و گفتیم که تشکیل دهنده نفس به معنای اخص است، می‎گویند ابتدا باید انسان به سراغ قوه خیال و واهمه برود که آن دستاویز شیطان است، یعنی شیطان آنچه را که می‎خواهد اِعمال کند، ابتدا سراغ خیال و واهمه انسان می‎رود.

لذا از واهمه به شیطان درونی انسان تعبیر می‎کنند. حتی در مباحث اخلاقی هم این مسأله را مطرح می‎کنند که انسان ابتدا باید سراغ ضبط خیال برود. خیال و واهمه در انسان مثل پرنده‎ای است که هر لحظه روی یک شاخه است و آرام و قرار هم ندارد، اگر آن را از روی یک شاخه بپرانی، می‏رود و فوراً روی شاخه دیگری می‎نشیند. قوه خیال است که در انسان معصیت، مسائل شهویه و مسائل غضبی را جلوه می‎دهد. لذا می‎فرمایند مهم‎ترین چیز در انسان ضبط خیال است که انسان بتواند آن را مهار کند.

قدرتمند، بر خیالات خود چیره می‏شود

چه بسا بعضی از این روایاتی که تعبیرات خیلی شدیدی نسبت به مسأله نفس دارند، ناظر به همین معنا باشد. جلسه گذشته روایتی را مطرح کردم، حالا روایت دیگری را از پیغمبر اکرم می‌گویم، دارد که حضرت فرمودند: «قال رسول الله(صلی‎الله‎علیه‎وآله‎وسلم): إِنَّ الشَّدِیدَ لَیسَ مَنْ غَلَبَ النَّاسَ وَ لَکِنَّ الشَّدِیدَ مَنْ غَلَبَ نَفْسَهُ»[1] ؛ انسان قوی کسی نیست که بر مردم چیره شود و سلطه پیدا کند، آن کسی قوی است که چیره بر نفسش شود و بتواند این قوای سه گانه‎ شهوت ، غضب و وهم را که تشکیل دهنده نفس به معنای اخص هستند ، مهار کند. این قوه شیطانی وهم در رأسش است. اگر بتوانی جلوی این خیالات باطله را بگیری و نگذاری این قوه هرزه‎گری کند ، قوی و نیرومند هستی. این مهم است.

اوّلین و سخت‏ترین گام مبارزه با نفس

در باب تربیت نفس اولین گام و به تعبیری سخت‎ترین گام، ضبط خیال است که البته سختی آن ابتدایی است . این اوهامی که می‎آید برخلاف رضای خدا و عقل است و هم‎سو با خواسته‌های شیطان است ، جلوی این اوهام را در درون خودت بگیر. ما از این به سنگری بسیار مهم تعبیر می‎کنیم ، خط اوّل است ، به تعبیری باید گفت خط شکن باش ، این خط اوّل است.

«خیال پیغمبر» در حال سجده بود

مااین تعبیر را از پیغمبر اکرم داریم که فرمود: «سَجَدَ لَکَ خیالِی»[2] پیغمبر اکرم در بین همه چیزهای درونی‎شان سراغ خیالشان رفتند و می‌فرماید: من خیالم را ‎طوری مهار کردم که سجده کرده است؛ یعنی این‎طور تسلیم من شده است. حتّی حضرت در جایی روشن‎تر فرمود «قد اسلم شیطانی بیدی» این تعبیر را دیگر هیچ کاری نمی‎توانی بکنی. عجب! معلوم می‎شود پیغمبر اکرم هم شیطان داشته است، ولی شیطانش را به دست خودش مسلمان کرده است.

«قوه واهمه» شیطان درونی است

شیطان من و تو همین قوه واهمه و خیال است که معاصی را جلوه می‎دهد ، چه در ارتباط با شهوت باشد ، چه در ارتباط با غضب باشد و چه دوز و کلک باشد که مربوط به خود خیال و واهمه است. ابتدا باید این را مؤدب به آداب الله کنی.

 

 

پی نوشت :

[1] . مستدرک‏ الوسائل، ج11، ص13

[2] . بحارالأنوار، ج22، ص245